W dniach 30–31 stycznia 2023 r. odbyła się zorganizowana przez Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie konferencja międzynarodowa Zdrowie psychiczne wyzwaniem naszych czasów. Rola SCWEW we wspieraniu dzieci/uczniów z problemami psychicznymi. Przedsięwzięcie zostało zrealizowane w ramach projektu pozakonkursowego Opracowanie modelu funkcjonowania Specjalistycznych Centrów Wspierających Edukację Włączającą (SCWEW), współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego, realizowanego w ramach Priorytetu II, Działanie 2.10 Wysoka jakość systemu oświaty, POWER.
Konferencję otworzyła Pani Marzenna Habib – Wicedyrektor Ośrodka Rozwoju Edukacji w Warszawie, która jako cel spotkania wskazała wymianę wiedzy, doświadczeń i zaprezentowanie dobrych praktyk w obszarze zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, ze szczególnym uwzględnieniem działań podejmowanych z tego zakresu przez SCWEW, w ramach realizowanego pilotażu. Tematyka konferencji jest odpowiedzią na zdiagnozowane przez SCWEWy potrzeby wsparcia przedszkoli/szkół ogólnodostępnych w realizacji zadań dotyczących ww. obszaru.
Następnie Pani Teresa Szopińska-Grodzka – radca ministra w Departamencie Wychowania i Edukacji Włączającej w Ministerstwie Edukacji i Nauki (MEiN) odczytała list od Pani Marzeny Machałek – Sekretarz Stanu, Pełnomocnik Rządu do spraw wspierania wychowawczej funkcji szkoły i placówki, edukacji włączającej oraz kształcenia zawodowego w Ministerstwie Edukacji i Nauki. W liście wskazane zostały rozwiązania systemowe, które stanowią wsparcie dla dzieci i uczniów. Pani Minister skierowała do uczestników słowa: “W obliczu poważnego kryzysu zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży (…) warunkiem skuteczności pomocy jest budowanie zasobów”.
Podczas sesji plenarnej konferencji odbyły się liczne wykłady z zakresu tematyki zdrowia psychicznego dzieci i uczniów. Niezwykle cenne wystąpienia związane z przedstawieniem kondycji psychicznej dzieci/uczniów w kontekście aktualnej sytuacji psychospołecznej, jak pandemia, działania wojenne na Ukrainie, wyników badań w tym zakresie oraz możliwości wsparcia i organizowania pomocy dzieciom/uczniom w obszarze zdrowia psychicznego.
O kondycji psychicznej uczniów na świecie mówiła Pani Profesor Judith Hollenweger Haskel z Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Zurychu. Przedstawiła międzynarodowy kontekst działań w obszarze psychospołecznym. Przybliżyła sytuację dzieci, uczniów po pandemii Covid, zaprezentowała działania, jakie możemy podjąć, aby zapobiegać i niwelować trudności w obszarze zdrowia psychicznego. Podkreśliła znaczenie edukacji włączającej jako ramy dla wszystkich działań, w tym również działań w obszarze zdrowia psychicznego.
Pan dr Szymon Grzelak z Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej mówił na temat kondycji psychicznej uczniów w kontekście epidemii i wojny. Przedstawił wnioski z najnowszych badań Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej z lat 2021–2022.
Rzecznik Praw Dziecka Pan Mikołaj Paweł Pawlak, Pan dr Jarosław Przeperski oraz Pan Maciej Malec – ekspert Dziecięcego Telefonu Zaufania, zaprezentowali Raport RPD Ogólnopolskie badanie jakości życia dzieci i młodzieży w Polsce, podkreślając znaczenie kultury badań, która powinna służyć praktyce, czyli co można zrobić, żeby dzieciom w Polsce żyło się lepiej.
O zaburzeniach zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, o symptomach i przeciwdziałaniu mówił Pan dr Wiesław Poleszak odnosząc się do wyników prowadzonych badań. Podkreślał istotną rolę czynników chroniących, wpływających na zadowolenie z życia, oraz wskazywał, na podstawie przeprowadzonych badań, co chroni w kryzysie.
Na temat trudności adaptacyjnych dzieci i młodzieży w okresie przymusowej imigracji/emigracji mówiła dr Lidia Zabłocka-Żytka z Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie.
Temat Potrzeby uczniów oraz wsparcie środowiska – wyzwania związane ze zdrowiem psychicznym dzieci i młodzieży zaprezentował Pan Mikołaj Zmełty z Poradni psychologicznej dla dzieci i młodzieży w Cieszynie.
Działania z obszaru wsparcia psychicznego dzieci, uczniów, podejmowane i realizowane przez SCWEW, zaprezentowali przedstawiciele SCWEW Kraków, SCWEW Ropczyce, SCWEW Wrocław i SCWEW w Brzegu Dolnym. Przykłady dobrych praktyk mogły być inspiracją dla uczestników wydarzenia. Prezentacje potwierdziły, że SCWEWy są w stanie odpowiedzieć na potrzeby uczniów, nauczycieli i rodziców. Przygotowane propozycje wsparcia w tym obszarze były wysoko ocenione przez jej odbiorców i przyczyniły się do minimalizowania skutków wielu zagrożeń w obszarze zdrowia psychicznego.
Pod koniec pierwszego dnia spotkania odbył się panel dyskusyjny Jak zadbać o zdrowie psychiczne dzieci, uczniów? W dyskusji uczestniczyli przedstawiciele SCWEW, przedszkoli, szkół objętych wsparciem SCWEW oraz instytucji współpracujących ze SCWEW. W ramach dyskusji podkreślano m.in. znaczenie SCWEW jako bezpiecznego miejsca dla nauczyciela, dziecka, ucznia i rodzica oraz szansę na rozwój ich potencjałów, dbanie o dobrostan nauczyciela, ucznia i jego rodziny; empatii w pracy nauczyciela.
Drugi dzień konferencji rozpoczął Jarosław Kordziński swoim wystąpieniem na temat: Dobrostanu uczniów we wspierającej szkole. Spojrzenie na sukces ucznia przez różnorodne perspektywy oraz na szkołę jako środowisko zróżnicowanego rozwoju, to główne myśli przyświecające tej prezentacji.
Druga część wystąpienia profesor Judith Hollenweger Haskel dotyczyła wsparcia dzieci/uczniów z zaburzeniami psychicznymi w edukacji włączającej i zawierała praktyczne wskazówki dla nauczycieli. Odnosiła się ona do zaspokojenia trzech potrzeb jak: autonomia, poczucie przynależności i poczucie kompetencji, jako przeciwdziałaniu w powstawaniu trudności w obszarze psychospołecznym dzieci, uczniów. Podkreślała znaczenie edukacji włączającej w zapobieganiu powstawaniu problemów psychospołecznych., oraz wskazywała na neuro różnorodność dzieci, uczniów, która jest naturalnym zjawiskiem naszych czasów, i tak postrzeganie inności, jest kluczowe dla udzielania adekwatnego wsparcia. Realny dostęp do budynków, lekcji, zajęć, programów, relacji prawo każdego dziecka, ucznia i jednocześnie zadanie dla każdego nauczyciela.
O roli specjalistów w szkole mówiła Emilia Wojdyła – dyrektor Zespołu Szkolno-Przedszkolnego nr 2 w Warszawie. Podkreśliła, że niezbędnym warunkiem skutecznego wsparcia jest współpraca nauczycieli, rodziców oraz specjalistów.
W wystąpieniu na temat Peer Support – Program wsparcia rówieśniczego w postpandemicznych realiach polskiej edukacji doświadczeniami z wprowadzania w szkołach programu Peer Support podzielili dr Maciej Ciechomski i dr Krzysztof Martyniak z Instytutu Psychologii UKSW. Zaprezentowano założenia i wynikami badań naukowych na temat trafności wsparcia rówieśniczego w szkołach objętych programem Peer Support.
W podsumowaniu dwudniowej części plenarnej konferencji dr. hab. Dorota Podgórska-Jachnik, prof UŁ, zaproponowała wnioski i rekomendacje z konferencji, m.in. dotyczące kondycja dzieci i młodzieży, usług psychiatrycznych, zagadnień terapii, wychowania i profilaktyki oraz edukacji włączającej. Z tej perspektywy wskazana została ważna rola SCWEW, a także zaznaczono miejsce ochrony zdrowia psychicznego w kulturze organizacyjnej każdej szkoły. W swoim wystąpieniu odniosła się również do zaproponowanych w publikacji „Raport merytoryczny. Edukacja włączająca – bilans otwarcia 2020” rekomendacji. Wskazała, że w ostatnim czasie podjęto wiele działań, które były odpowiedzią na wnioski sformułowane w raporcie, ale nadal jest wiele obszarów, które wymagają dalszych działań. Podkreśliła potrzebę rozwijania umiejętności mentorskich i coachingowych kadry pedagogicznej, podnoszenia jakości kształcenia nowoczesnymi metodami adresowanymi do osób dorosłych. Zwróciła uwagę na optymalizację wyboru sprzętu pomocy, które rzeczywiście są potrzebne. W tym zakresie ważne jest doradztwo zwłaszcza dotyczące oprzyrządowania osób ze zróżnicowanymi potrzebami. Dlatego warto wskazywać placówkom pomocne organizacje pozarządowe, odpowiednie ośrodki pomocy społecznej, lokalnego rzecznika ds. osób z niepełnosprawnością, którzy wskażą możliwości i procedury dotyczące refundacji sprzętu. W ramach konferencji przeprowadzone zostały warsztaty, których celem było praktyczne przedstawienie zagadnień związanych z obszarem profilaktyki i zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży.
Treści warsztatowe zostały uporządkowane w czterech blokach:
Blok I
Rola szkoły w profilaktyce zachowań ryzykownych/w profilaktyce zdrowia psychicznego
Pani Agnieszka Masewicz-Majderdrut z uczestnikami warsztatów poruszała zagadnienia związane z problemami młodzieży i nowym podejściem do działań profilaktycznych. Uczestnicy aktywnie dyskutowali i dzielili się swoimi spostrzeżeniami dotyczącymi pracy z młodzieżą. Dyskutowano o tym, że profilaktyka powinna opierać się na teoriach psychologicznych, powinna mieć poparcie w badaniach i być jak najlepiej dopasowana do grupy odbiorców.
Blok II
Architektura dobrych emocji w szkole
Podczas zajęć warsztatowych Pani Małgorzata Łuba, wprowadziła uczestników spotkania w świat emocji oraz radzenia sobie z trudnościami w sferze emocjonalnej dzieci, uczniów. Zaprezentowała ciekawy sposób pracy na emocjach, przedstawiła praktyczne przykłady ćwiczeń i zabaw pomagających nauczycielowi w zaprojektowaniu działań w obszarze budowania relacji i współpracy w grupie. Zajęcia w opinii uczestników wniosły cenne, praktyczne przykłady do wykorzystania na lekcji przez nauczycieli w każdej grupie wiekowej.
Blok III
Możliwości i formy interwencji kryzysowej na poziomie szkoły
Warsztat prowadził Tomasz Bilicki psychoterapeuta, nauczyciel. Podkreślił, że kryzys nie jest wydarzeniem, jest reakcją na wydarzenie a interwencja kryzysowa jest działaniem zmierzającym do przywrócenia stanu sprzed sytuacji kryzysowej.
Zwrócił uwagę na słabą kondycję systemowej opieki psychologicznej, psychoterapeutycznej i psychiatrycznej w kontekście narastających problemów zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży dotyczących rosnącej liczby zdiagnozowanych depresji i zachowań suicydalnych, konsekwencji izolacji związanej z pandemią, wybuchu wojny w Ukrainie.
Wskazał znaczącą rolę szkoły i środowiska rówieśniczego w działaniach związanych z interwencją kryzysową, zwłaszcza w jej wczesnej fazie.
Prowadzący podkreślił, że pomimo wielu ograniczeń każdej osobie będącej w kryzysie można pomóc przez empatię, szacunek dla jego trudu i dawanie chwil wytchnienia.
Blok IV
Plasterki na tęsknotę, czyli literatura leczy duszę (trauma, depresja)
O tym, że książki pomagają rozwijać umiejętności, redukować negatywne emocje, podnosić samoocenę, budować dobre relacje i leczyć duszę mogli przekonać się uczestnicy warsztatów prowadzonych przez Małgorzatę Swędrowską. Prowadząca zainspirowała uczestników do aktywności, do wczuwania się w sytuacje innych, stawiania siebie w położeniu dzieci, uczniów, dorosłych, dzięki czemu każdy może mieć szansę być bardziej intuicyjny w stosunku do uczuć innych. Wykorzystanie w trakcie pracy warsztatowej wielu książek dla dzieci i młodzieży było doskonałym narzędziem do aktywności uczestników spotkania.
Wydarzenie cieszyło się bardzo dużym zainteresowaniem. Konferencja odbyła się w formie hybrydowej – stacjonarnie uczestniczyło 196 osób, online – 168 osób. Łącznie 364 osób. W rozmowach kuluarowych, a także na czacie uczestnicy wymieniali się uwagami, refleksjami, komentarzami, wśród których dominowały pozytywne opinie, zarówno pod kątem organizacyjnym jak i merytorycznym. Wszystkie wystąpienia wykładowe i warsztaty zostały ocenione wysoko, a o ich jakości i przydatności świadczy olbrzymia liczba osób uczestniczących, zarówno w wykładach, jak i warsztatach. Trudny temat konferencji, jakim jest dobrostan psychofizyczny dzieci, uczniów oraz możliwości przeciwdziałania i zapobiegania powstawaniu problemów psychicznych dzieci, uczniów, okazał się być bardzo ważnym dla całego środowiska oświatowego i nie tylko.
Szczególne podziękowania kierujemy do zespołów projektowych SCWEW, które realizują wsparcie dla przedszkoli i szkół ogólnodostępnych i starają się być jak najbliżej uczniów, nauczycieli oraz rodziców. Działania realizują wspólnie z lokalnymi partnerami oraz ekspertami, a efekty tej współpracy były widoczne w trakcie wystąpień konferencyjnych.
