Analizując oferty liceów można spotkać się z różnymi pojęciami i nazwami, których znaczenie nie zawsze jest do końca znane. Zadaniem tego słowniczka jest pomóc je zrozumieć.
Podstawa programowa, ustalona w 2008 roku rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej, określa dla poszczególnych typów szkół:
- cele nauczania, które muszą być osiągnięte w czasie edukacji szkolnej,
- treści nauczania, które muszą być w szkole zrealizowane,
- umiejętności, które muszą być w szkole opanowane przez uczniów,
- zadania wychowawcze, które szkoła musi wykonać.
Ciągłość programowa kształcenia na III i IV etapie edukacyjnym to taki układ treści nauczania, w którym to, czego uczymy się w liceum jest kontynuacją nauczania z gimnazjum. Jest to odejście od dotychczasowej koncepcji, która zakładała, że w liceum powtarza się materiał poznany poprzednio, dodając do niego nowe treści.
Język wymagań, którym została napisana podstawa programowa oznacza, że najważniejsze jest to, co uczeń umie na zakończenie nauki w szkole. Takie podejście oznacza, że podstawa programowa zostanie zrealizowana nie wtedy, kiedy nauczyciel podczas lekcji przekaże uczniom informacje określone w podstawie programowej i programie nauczania, ale wtedy, gdy uczeń będzie wiedział i umiał to, co zostało określono w podstawie programowej.
Podręczniki do użytku szkolnego dopuszcza Minister Edukacji Narodowej. Spośród nich nauczyciel może wybrać ten, z którego będą korzystali jego uczniowie (może też nie używać żadnego podręcznika). Wykazy podręczników używanych w szkole ogłasza się do 15 czerwca. Podręczniki szkolne od niedawna, oprócz wersji tradycyjnej, mogą mieć formę elektroniczną.
Szkolny plan nauczania ustalany jest dla konkretnego oddziału (np. klasy IA) i zawiera nazwy wszystkich przedmiotów nauczanych w tym oddziale oraz wymiar godzin, w jakim będą realizowane:
- obowiązkowych zajęć edukacyjnych (nauczanych w zakresie podstawowym, rozszerzonym oraz przedmiotów uzupełniających),
- zajęć z wychowawcą,
- zajęć rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych,
- dodatkowych zajęć edukacyjnych jeśli są prowadzone (po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady rodziców),
- obowiązkowych zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia zawodowego (w szkołach zawodowych),
i innych:
- zajęć wychowania do życia w rodzinie,
- zajęć religii/etyki,
- zajęć języka mniejszości narodowej, etnicznej lub języka regionalnego oraz historii i kultury mniejszości narodowych i etnicznych,
- zajęć sportowych w oddziałach i szkołach sportowych oraz szkołach mistrzostwa sportowego.
Zajęcia niektórych przedmiotów mogą być organizowane w grupach. W szkołach mogą wystąpić następujące grupy:
Grupa oddziałowa: utworzona jest z uczniów tego samego oddziału, np. grupa 1 klasy II A i grupa 2 klasy II A.
Grupa międzyoddziałowa: utworzona jest z uczniów różnych oddziałów tej samej klasy, czyli np. z uczniów klas III A i III B,
Grupa międzyklasowa: utworzona jest z uczniów różnych klas (i oddziałów) np. z uczniów z klasy II A i klasy III B,
Grupa międzyszkolna: utworzona jest z uczniów oddziałów z różnych szkół np. uczniowie z klasy II A z LO nr X i klasy II B z LO XX.
Podział na grupy musi być dokonany w przypadku zajęć obowiązkowych:
- wymagających prowadzenia ćwiczeń laboratoryjnych (fizyka, chemia, biologia): grupy oddziałowe,
- informatyki: grupy oddziałowe lub międzyoddziałowe,
- języka obcego nowożytnego oraz wychowania fizycznego: grupy oddziałowe, międzyoddziałowe lub międzyklasowe.
Na identycznych zasadach podział na grupy jest obowiązujący także na zajęciach w zakresie rozszerzonym; zajęcia te mogą być prowadzone w grupach oddziałowych lub międzyodziałowych, a za zgodą organu prowadzącego również w grupach międzyszkolnych.
Minimalny wymiar godzin na danym etapie edukacyjnym to liczba godzin przedmiotu, które muszą być zrealizowane w całym cyklu nauczania (czyli szkole). Na tej podstawie dyrektor szkoły określa liczbę godzin danego przedmiotu realizowaną tygodniowo. W praktyce zapis „w wymiarze co najmniej 300 godzin” oznacza 10 godzin tygodniowo w cyklu kształcenia (np. 3 godziny tygodniowo w klasie I, 4 w klasie II, 3 w klasie III)
Uwaga!
Zastosowanie formuły „nie mniej niż” np. 300 godzin oznacza, że dyrektor w zakresie określonym przez przepisy może zwiększyć w szkolnym planie nauczania wymiar godzin przeznaczonych na realizację danego przedmiot, ale musi też zadbać o to, by taka liczba godzin została faktycznie zrealizowana w każdym oddziale.
Tygodniowy wymiar godzin to liczba godzin, które muszą być realizowane tygodniowo w klasie. Obowiązkowe zajęcia edukacyjne (bez zajęć religii/etyki, wychowania do życia w rodzinie, zajęć języka mniejszości narodowej, etnicznej oraz regionalnego, zajęć sportowych w szkołach i oddziałach sportowych) muszą być zrealizowane dokładnie w wymiarze:
- Klasa I – 30 godzin
- Klasa II – 32 godziny
- Klasa III – 29 godzin
Uwaga!
Zajęcia, udział w których nie jest obowiązkowy dla wszystkich uczniów, realizowane na podstawie innych przepisów (religia, wychowanie do życia w rodzinie), zajęcia rewalidacyjne oraz zajęcia dodatkowe są realizowane ponad tygodniowy wymiar godzin dla klas.
Obowiązkowe zajęcia edukacyjne obejmują nauczanie przedmiotów i bloków przedmiotów
- w zakresie podstawowym,
- w zakresie rozszerzonym,
- przedmiotów uzupełniających.
Udział w takich zajęciach jest dla uczniów obowiązkowy, jest oceniany i ma wpływ na promocję oraz ukończenie szkoły.
Przedmioty nauczane w liceum zakresie podstawowym to język polski, 2 języki obce, wiedza o kulturze, historia, wiedza o społeczeństwie, podstawy przedsiębiorczości, geografia, biologia, chemia, fizyka, matematyka, informatyka, wychowanie fizyczne, edukacja dla bezpieczeństwa, zajęcia z wychowawcą.
Są to przedmioty obowiązkowe.
Przedmiotami nauczanymi w liceum w zakresie rozszerzonym mogą być: język polski, języki obce nowożytnie, historia, geografia, biologia, chemia, fizyka, historia muzyki, historia sztuki, język łaciński i kultura antyczna, filozofia, wiedza o społeczeństwie, matematyka, informatyka.
W liceum ogólnokształcącym każdy uczeń musi zrealizować od 2 do 4 przedmiotów ujętych w podstawie programowej w zakresie rozszerzonym, wybierając z oferty przedstawionej przez szkołę.
Dyrektor może ustalić sposób organizacji nauczania tych przedmiotów:
– przed rozpoczęciem przez ucznia nauki w szkole
– przed II klasą po rozpoznaniu zainteresowań uczniów.
Przedmioty uzupełniające stanowią gwarancje ogólnokształcącego charakteru nauczania w liceum.
Ustalono w związku z tym regułę, że jeśli uczeń nie realizuje w zakresie rozszerzonym historii – zobowiązany jest do realizacji obowiązkowo przedmiotu uzupełniającego historia i społeczeństwo, jeśli zaś nie realizuje w zakresie rozszerzonym przynajmniej jednego przedmiotu przyrodniczego (geografia, fizyka, biologia, chemia) – zobowiązany jest do realizacji przedmiotu uzupełniającego przyroda. Jeśli uczeń realizuje w zakresie rozszerzonym historię i przynajmniej jeden przedmiot przyrodniczy – nie jest zobowiązany do realizacji żadnego przedmiotu uzupełniającego (ale może go realizować, jeśli dyrektor szkoły uzna, że jest to właściwe).
W szkole mogą też być nauczane inne przedmioty uzupełniające: zajęcia artystyczne i ekonomia w praktyce oraz przedmioty dla których nie ustalono podstawy programowej.
Przyroda – przedmiot uzupełniający, obowiązkowy dla uczniów którzy nie wybiorą jako przedmiotu rozszerzonego żadnego z grupy: biologia, fizyka, chemia, geografia. Podstawa programowa tego przedmiotu zawiera w sobie elementy wszystkich czterech wymienionych nauk przyrodniczych. Materiał do realizacji pogrupowany został w wątki: przedmiotowe lub tematyczne.
Wątek tematyczny: omówienie tematów z perspektywy wszystkich przedmiotów przyrodniczych.
Wątek przedmiotowy: omówienie grupy tematów z perspektywy wybranego przedmiotu.
Jeżeli w szkole ponadgimnazjalnej będzie realizowana przyroda, musi być zrealizowana w wymiarze przynajmniej 4 godzin (np. 2 godziny w klasie II i 2 godziny w klasie III) i należy przy tym zrealizować przynajmniej 4 dowolne wątki wybrane spośród określonych w podstawie programowej. Mogą to być wątki tematyczne lub przedmiotowe, można też wybrać do realizacji wątki mieszane to znaczy np. 2 wątki przedmiotowe i 2 tematyczne, 1 tematyczny i 3 przedmiotowe.
Chociaż to nauczyciele proponują, jakie wątki chcieliby realizować, powinni w swoich wyborach uwzględnić zainteresowania i potrzeby uczniów. Nauczyciel i uczniowie mogą też zdecydować o realizacji wątku tematycznego innego niż ustalony w podstawie programowej – wówczas nauczyciel powinien sam napisać program tej części przedmiotu.
Historia i społeczeństwo – przedmiot uzupełniający, obowiązkowy dla tych uczniów, którzy jako rozszerzonego przedmiotu nie wybiorą historii. Jego podstawa programowa zawiera w sobie historię oraz elementy wiedzy o społeczeństwie i wiedzy o kulturze.
Materiał do realizacji pogrupowany został w wątki epokowe lub tematyczne.
Wątek tematyczny: omówienie tematu we wszystkich epokach historycznych.
Wątek epokowy: omówienie wszystkich tematów w zakresie jednej epoki.
Jeżeli w liceum będzie realizowany przedmiot historia i społeczeństwo, musi być zrealizowany w wymiarze przynajmniej 4 godzin (np.2 godziny w klasie II i 2 w klasie III) i należy przy tym zrealizować przynajmniej 4 wątki wybrane spośród wątków określonych w podstawie programowej dla tego przedmiotu. Mogą to być wątki tematyczne lub epokowe, można też wybrać do realizacji wątki mieszane to znaczy np. 2 wątki tematyczne i 2 epokowe, 3 tematyczne i 1 epokowy. Nauczyciel i uczniowie mogą zdecydować o realizacji innego wątku niż ustalony w podstawie programowej.W każdej szkole powinien być realizowany wątek „Ojczysty Panteon i ojczyste spory”, którego celem jest przypomnienie i utrwalenie wiedzy o najważniejszych wydarzeniach z historii Polski oraz pokazanie procesu przemian, jakimi podlegaliśmy przez wieki.
Wdrożenie podstawy programowej kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół
ze szczególnym uwzględnieniem II i IV etapu edukacyjnego
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
